युकेचा इज़म्बर्ड-AI सुपरकंप्युटर vs भारतातील मिशन्स

 

युकेचा इज़म्बर्ड-AI सुपरकंप्युटर vs भारतातील AI मिशन्स: जगातील AI स्पर्धेत कोण आघाडीवर?

---

🔹 प्रस्तावना:

जग आता कृत्रिम बुद्धिमत्तेच्या (AI) युगात वेगाने वाटचाल करत आहे. भारत, अमेरिका, चीन, युके यांसारखे देश AI मध्ये आघाडी घेण्यासाठी मोठ्या प्रमाणावर गुंतवणूक करत आहेत. यामध्ये युकेने "इज़म्बर्ड‑AI" नावाचा जगातील अत्याधुनिक AI सुपरकंप्युटर सुरू करून मोठा टप्पा गाठला आहे. पण भारतदेखील AI क्षेत्रात आपल्या स्वतंत्र वाटा निर्माण करत आहे – मग तो BharatGPT असो, Sarvam.ai, Krutrim.ai किंवा Supercloud.

या लेखात आपण इज़म्बर्ड‑AI आणि भारतातील AI मिशन्सची सखोल तुलना करून पाहणार आहोत.

---

🔸 1. इज़म्बर्ड-AI म्हणजे काय? 

"इज़म्बर्ड-AI" हा युनायटेड किंगडम सरकारचा आणि NVIDIA कंपनीचा संयुक्त AI सुपरकंप्युटर प्रकल्प आहे. या प्रकल्पाचे उद्दिष्ट म्हणजे जगातील सर्वात जलद आणि सुरक्षित LLM (Large Language Model) प्रशिक्षणास मदत करणे.

🧾 मुख्य वैशिष्ट्ये:

• 22,000 पेक्षा जास्त NVIDIA H100 GPU

• 21 एक्साफ्लॉप्स पर्यंतची कंप्यूटिंग क्षमता

• Hugging Face, Graphcore आणि यूनिव्हर्सिटीजसह भागीदारी

• पर्यावरणस्नेही डिझाइन

---

🔸 2. भारतातील AI मिशन्स

भारत सरकारने देखील AI ला राष्ट्रीय महत्त्वाचा विषय मानला असून अनेक योजना व प्रकल्प सुरू केले आहेत:

🇮🇳 BharatGPT:

• IIT बॉम्बेच्या Madurai.ai स्टार्टअपकडून विकसित

• हिंदीसह 11 भारतीय भाषांमध्ये संवादक्षम

• BharatBhasha, Indic NLP सारख्या टूल्ससह एकत्रित

🇮🇳 Sarvam.ai:

• IITians द्वारे स्थापन

• Open-source भारतीय भाषा LLMs

• HuggingFace वर ओपन रिलीज केलेले प्रकल्प

🇮🇳 Krutrim.ai (Ola संस्थापक भाविश अग्रवाल यांचा प्रकल्प):

• भारतीय भाषांमध्ये GPT स्पर्धात्मक मॉडेल

• भारतातच तयार झालेला पूर्ण GPT

🇮🇳 PARAM Siddhi (Supercomputer by CDAC Pune):

• Riken (जपान) आणि NVIDIA सह भागीदारी

• AI/ML, विज्ञान, हवामानशास्त्रासाठी वापर

---

🔸 3. युके आणि भारताची तुलना (तक्त्यानुसार):

मुद्दा	युके – इज़म्बर्ड‑AI	भारत – AI मिशन्स
GPU संख्या	22,000+	PARAM Siddhi – 2100 GPU
भाषा फोकस	इंग्रजी केंद्रित	बहुभाषिक (11+ भारतीय भाषा)
कंपन्या	NVIDIA, Graphcore	Sarvam.ai, Krutrim.ai, BharatGPT
सरकारचा सहभाग	सरळ आर्थिक गुंतवणूक	सहकार्य पण स्केलेबल गुंतवणूक अपेक्षित
सुपरकंप्युटिंग क्षमता	21 एक्साफ्लॉप्स	4–5 एक्साफ्लॉप्स पर्यंत प्रगती

---

🔸 4. भारतासाठी संधी व आव्हाने

✨ संधी:

• AI मध्ये "Make in India" संकल्पनेनुसार स्थानिक GPUs तयार करणे.

• भाषांनुसार मॉडेल्समुळे ग्रामीण लोकांपर्यंत पोहोचण्याची संधी.

• शिक्षण व कृषी क्षेत्रात मोठे बदल घडवण्याची क्षमता.

⚠️ आव्हाने:

• उच्च GPU खर्च

• LLMs साठी डेटा गॅदरिंग

• संशोधन आणि स्टार्टअप्समध्ये निधीची कमतरता

---

🔸 5. भविष्यात भारताला काय करायला हवे?

• भारतात AI GPU Data Center उभारणी

• देशी प्रोसेसर चिप (SHAKTI, VEGA) वर भर

• शाळा-महाविद्यालयांमध्ये AI साक्षरता कार्यक्रम

• AI Policy Framework मध्ये स्टार्टअप-फ्रेंडली धोरणं

---

🔸 6. शिक्षण व रोजगार यावर होणारा परिणाम

• AI सुपरकंप्युटरमुळे संशोधन व नवकल्पनांमध्ये वाढ

• भाषावार LLMs मुळे ग्रामीण भागातील मुलांना संधी

• नवीन व्यवसाय व कौशल्यांमध्ये भर

---

🔸 निष्कर्ष:

भारत आणि युके या दोन्ही देशांनी AI क्षेत्रात वेगाने पुढे झेप घेतली आहे. युकेचं "इज़म्बर्ड‑AI" हे जागतिक दर्जाचं सुपरकंप्युटिंग उदाहरण आहे, तर भारतामध्ये भाषिक व लोककेंद्रित AI सोल्यूशन्सचा भर आहे.

भारतानं GPU व LLMs मध्ये आत्मनिर्भर होणं गरजेचं आहे. भारतात “इज़म्बर्ड” बनण्याची क्षमता आहे – फक्त धोरणात्मक मार्गदर्शन व भांडवलाची गरज आहे.

FAQ Schema:

प्रश्न 1: इज़म्बर्ड‑AI सुपरकंप्युटरचं वैशिष्ट्य काय आहे?
उत्तर: यामध्ये 22,000 NVIDIA GPU असून, ते LLMs आणि डेटा प्रशिक्षणासाठी अत्यंत जलद आणि शक्तिशाली आहे.

प्रश्न 2: भारतात अशा प्रकारचा सुपरकंप्युटर आहे का?
उत्तर: भारतात PARAM Siddhi, AI SuperCloud प्रकल्प चालू आहेत, परंतु GPU क्षमतेमध्ये अजून भर घालण्याची गरज आहे.

प्रश्न 3: भारत आणि युके यांच्यातील मुख्य फरक काय आहे?
उत्तर: युकेकडे अत्याधुनिक GPU क्लस्टर आहे, तर भारत स्थानिक भाषांतील AI वर भर देतो.

प्रश्न 4: भारताला भविष्यात काय पावलं उचलावी लागतील?
उत्तर: स्थानिक GPU निर्माण, AI स्टार्टअप्सना सहाय्य, आणि मजबूत सरकारी धोरणं हे महत्त्वाचे आहेत.